Co to eGFR? Wszystko, co musisz wiedzieć o badaniu nerek

eGFR to kluczowy wskaźnik oceny funkcji nerek, który każdy powinien znać. W artykule omówimy, jak oblicza się eGFR, jakie są normy oraz co oznaczają różne wartości tego wskaźnika. Dowiesz się również, jak eGFR wpływa na diagnostykę i monitorowanie chorób nerek, a także jakie czynniki mogą go zmieniać.

Co to jest eGFR?

Wskaźnik filtracji kłębuszkowej, znany jako eGFR (ang. estimated Glomerular Filtration Rate), to jeden z najważniejszych parametrów służących do oceny wydolności nerek. eGFR pozwala na szacunkową ocenę, jak skutecznie nerki oczyszczają krew z produktów przemiany materii, głównie kreatyniny. Wartość tego wskaźnika wyrażana jest w mililitrach na minutę na 1,73 m² powierzchni ciała, co pozwala na standaryzację wyników niezależnie od rozmiarów pacjenta.

Badanie eGFR jest wykorzystywane rutynowo w nefrologii oraz w innych dziedzinach medycyny, gdzie konieczna jest ocena funkcji filtracyjnej nerek. Wynik uzyskany w tym teście stanowi podstawę do dalszych decyzji diagnostycznych i terapeutycznych. Dzięki niemu lekarz może zidentyfikować nawet wczesne stadia przewlekłej choroby nerek, zanim pojawią się objawy kliniczne. To jedno z podstawowych badań, które wykonuje się zarówno profilaktycznie, jak i podczas monitorowania różnych schorzeń nerek.

Jak oblicza się eGFR?

Obliczenie eGFR opiera się na kilku parametrach, z których najważniejszym jest stężenie kreatyniny we krwi. Kreatynina to produkt metabolizmu mięśni, który jest usuwany z organizmu przez nerki. Jej poziom pozwala ocenić, jak skutecznie narząd ten pracuje. Dodatkowo, do wyliczenia eGFR niezbędne są dane dotyczące wieku, płci, rasy oraz masy ciała pacjenta.

W praktyce, aby uzyskać wartość eGFR, wystarczy pobranie próbki krwi na czczo oraz podanie kilku podstawowych informacji o pacjencie. Obliczenia wykonuje się według specjalnych wzorów matematycznych, z których najczęściej stosowane to wzór MDRD oraz Cockcrofta-Gaulta. Wynik jest następnie interpretowany w odniesieniu do obowiązujących norm.

Wzory do obliczania eGFR

W celu precyzyjnego określenia wskaźnika filtracji kłębuszkowej stosuje się różne wzory matematyczne. Najbardziej rozpowszechnione to wzór MDRD (Modification of Diet in Renal Disease) oraz wzór Cockcrofta-Gaulta. Każdy z nich uwzględnia nieco inne czynniki i jest stosowany w określonych sytuacjach klinicznych.

Wzór MDRD bierze pod uwagę stężenie kreatyniny, wiek, płeć oraz rasę, natomiast Cockcroft-Gault dodatkowo uwzględnia masę ciała pacjenta. W praktyce klinicznej wybór wzoru uzależniony jest od dostępnych danych oraz specyfiki pacjenta. Wartości uzyskane różnymi metodami mogą się między sobą nieznacznie różnić, dlatego istotna jest znajomość użytego wzoru przy interpretacji wyniku.

Czynniki wpływające na wynik eGFR

Na eGFR wpływa szereg czynników, które mogą prowadzić do jego zaniżenia lub zawyżenia. Masa mięśniowa ma bezpośredni wpływ na stężenie kreatyniny, co z kolei przekłada się na wyliczony wynik wskaźnika filtracji. U osób o rozbudowanej muskulaturze lub bardzo szczupłych wartości eGFR mogą być odpowiednio niższe lub wyższe niezależnie od rzeczywistej funkcji nerek.

Nie bez znaczenia pozostaje także stan nawodnienia. Hipowolemia, czyli odwodnienie, może prowadzić do sztucznego zawyżenia stężenia kreatyniny i obniżenia eGFR. Z kolei przewodnienie może zaniżyć poziom kreatyniny. Ponadto, wiek, płeć, rasa oraz czynniki chorobowe, jak cukrzyca czy nadciśnienie, mają udokumentowany wpływ na parametry filtracji kłębuszkowej.

Normy eGFR i ich znaczenie

Zrozumienie norm eGFR jest niezbędne do prawidłowej oceny funkcji nerek. Prawidłowy poziom wskaźnika filtracji kłębuszkowej u zdrowej osoby dorosłej wynosi co najmniej 90 ml/min/1,73 m². Obniżenie tej wartości może świadczyć o postępującym uszkodzeniu miąższu nerkowego, natomiast wartości powyżej normy mogą być wynikiem hiperfiltracji, która także nie zawsze jest zjawiskiem korzystnym.

Normy eGFR zostały ustalone w oparciu o duże populacyjne badania epidemiologiczne i są stosowane na całym świecie. Znaczenie odchyleń od normy zależy od wieku pacjenta, jego ogólnego stanu zdrowia oraz obecności chorób przewlekłych. Warto podkreślić, że już pojedynczy nieprawidłowy wynik powinien skłonić do dalszej diagnostyki.

Prawidłowy poziom eGFR

U osób dorosłych prawidłowy poziom eGFR wynosi 90 ml/min/1,73 m² lub więcej. Młodzi, zdrowi dorośli mogą mieć wartości nawet powyżej 120 ml/min/1,73 m². Z wiekiem eGFR naturalnie spada, jednak u osób powyżej 65. roku życia wartości nie powinny być niższe niż około 60 ml/min/1,73 m², jeśli nie ma innych czynników ryzyka chorób nerek.

Dla dzieci, normy eGFR są inne i zależą od wieku oraz wzrostu. Normy eGFR stanowią punkt odniesienia przy rozpoznawaniu przewlekłej choroby nerek oraz innych schorzeń nefrologicznych. Ich interpretacja zawsze powinna być dokonywana przez lekarza w kontekście całości obrazu klinicznego.

Co oznaczają niskie i wysokie wartości eGFR?

Obniżenie eGFR poniżej 60 ml/min/1,73 m² przez okres dłuższy niż trzy miesiące jest podstawą do rozpoznania przewlekłej choroby nerek. Niskie wartości mogą wynikać z uszkodzenia nerek, odwodnienia, zaburzeń sercowo-naczyniowych lub działania leków nefrotoksycznych. Wartości poniżej 30 ml/min/1,73 m² są wskazaniem do rozważenia rozpoczęcia leczenia nerkozastępczego, takiego jak dializa.

Podwyższony eGFR, spotykany m.in. w początkowych fazach cukrzycy, może świadczyć o hiperfiltracji kłębuszkowej. Taki stan również wymaga kontroli, gdyż w dłuższej perspektywie może prowadzić do uszkodzenia nerek.

Wartość eGFR niższa niż 60 ml/min/1,73 m² przez okres ponad trzech miesięcy jest jednym z kryteriów rozpoznania przewlekłej choroby nerek, a zmiana tego wskaźnika umożliwia monitorowanie postępu schorzenia i podejmowanie decyzji terapeutycznych.

Znaczenie badania eGFR w diagnostyce

Badanie eGFR stanowi podstawowe narzędzie w diagnostyce przewlekłej choroby nerek oraz ocenie ogólnej wydolności nerek. Pozwala ono na wczesne wykrycie zaburzeń filtracji, zanim pojawią się kliniczne objawy niewydolności. Dzięki temu możliwe jest wdrożenie działań profilaktycznych i opóźnienie progresji choroby.

W praktyce klinicznej eGFR wykorzystywany jest również do oceny ryzyka powikłań sercowo-naczyniowych u pacjentów z chorobami nerek oraz w monitorowaniu skuteczności leczenia. Badanie to jest wykonywane rutynowo u pacjentów z cukrzycą, nadciśnieniem, a także w trakcie hospitalizacji i przed rozpoczęciem terapii lekami potencjalnie nefrotoksycznymi. Umożliwia także ocenę bezpieczeństwa procedur medycznych, takich jak biopsja nerek czy zabiegi chirurgiczne.

Jakie są przyczyny zmniejszenia eGFR?

Obniżenie eGFR zawsze sugeruje pogorszenie funkcji filtracyjnej nerek. Najczęstsze przyczyny to przewlekłe choroby nerek, takie jak kłębuszkowe i śródmiąższowe zapalenie nerek, a także nefropatia cukrzycowa oraz nadciśnieniowa. Warto również pamiętać o możliwościach ostrego uszkodzenia nerek, np. w wyniku hipowolemii, sepsy czy działania leków.

Do innych przyczyn zalicza się także zaburzenia sercowo-naczyniowe, przewlekłe zakażenia, choroby autoimmunologiczne oraz zmiany związane z wiekiem. Stosowanie leków nefrotoksycznych, takich jak niektóre antybiotyki czy środki kontrastowe, również może prowadzić do spadku eGFR. Szybkość narastania zaburzeń zależy od indywidualnych predyspozycji pacjenta oraz obecności chorób współistniejących.

Choroby nerek a eGFR

Najczęstszą przyczyną trwałego obniżenia eGFR są przewlekłe choroby nerek. Do najważniejszych należą kłębuszkowe zapalenie nerek, śródmiąższowe zapalenie nerek oraz nefropatie wtórne do innych schorzeń, jak cukrzyca czy nadciśnienie. Uszkodzenie struktury nerek prowadzi do trwałego upośledzenia filtracji kłębuszkowej.

W przebiegu tych schorzeń dochodzi do nieodwracalnych zmian w miąższu nerkowym. Diagnostyka obejmuje badanie eGFR, analizę ogólną moczu, USG nerek, a w wybranych przypadkach także biopsję. Pozwala to na precyzyjne określenie stadium zaawansowania choroby oraz dobór odpowiedniego leczenia.

Wpływ cukrzycy i nadciśnienia na eGFR

Cukrzyca i nadciśnienie to dwa główne czynniki ryzyka przewlekłej choroby nerek. Przewlekła hiperglikemia prowadzi do uszkodzenia naczyń nerkowych i rozwoju nefropatii cukrzycowej. W efekcie następuje stopniowe obniżanie wartości eGFR. Podobnie przewlekłe nadciśnienie tętnicze przyspiesza procesy degeneracyjne w nerkach i może skutkować postępującą niewydolnością narządu.

U pacjentów z cukrzycą w początkowym etapie choroby obserwuje się czasem wzrost eGFR (hiperfiltracja kłębuszkowa), jednak z czasem dochodzi do jego systematycznego spadku. Kontrola poziomu cukru i ciśnienia tętniczego to klucz do spowolnienia progresji choroby nerek.

Monitorowanie funkcji nerek na podstawie eGFR

Regularne monitorowanie eGFR jest niezbędne w ocenie postępu przewlekłej choroby nerek oraz skuteczności wdrożonego leczenia. Pozwala to na szybkie wykrycie pogorszenia funkcji narządu i podjęcie odpowiednich działań terapeutycznych. eGFR wykorzystywany jest także do oceny ryzyka powikłań oraz kwalifikacji do leczenia nerkozastępczego.

Zmiany wartości eGFR służą do określenia stadium przewlekłej choroby nerek. Wyniki poniżej określonych progów wymagają wdrożenia specjalistycznych procedur diagnostycznych i leczniczych, takich jak hemodializa, dializa otrzewnowa czy przygotowanie do przeszczepu nerki.

Etapy przewlekłej choroby nerek

Przewlekła choroba nerek dzielona jest na pięć głównych etapów, w zależności od wartości eGFR. Każdy z nich charakteryzuje się innym stopniem upośledzenia funkcji narządu oraz ryzykiem wystąpienia powikłań. Prawidłowa kwalifikacja pacjenta do poszczególnych etapów umożliwia wdrożenie odpowiedniej terapii i monitorowanie postępu choroby.

Kryteria podziału przedstawia tabela:

Przyporządkowanie pacjenta do odpowiedniego etapu pozwala na zaplanowanie częstotliwości kontroli, zakresu badań dodatkowych oraz wyboru właściwej metody leczenia.

Rola eGFR w decyzjach terapeutycznych

Wartość eGFR jest jednym z kluczowych kryteriów przy podejmowaniu decyzji o rozpoczęciu leczenia nerkozastępczego, takiego jak hemodializa czy dializa otrzewnowa. Na podstawie tego wskaźnika lekarz kwalifikuje pacjenta do przeszczepu nerki, modyfikuje dawki leków oraz monitoruje skuteczność terapii. Zmiany eGFR w czasie pozwalają ocenić, czy leczenie przynosi oczekiwane efekty.

Przy podejrzeniu ostrego uszkodzenia nerek lub nagłego spadku eGFR konieczne jest szybkie wdrożenie diagnostyki i leczenia przyczynowego. W praktyce klinicznej nieprawidłowe wartości eGFR wymagają współpracy specjalistów z zakresu nefrologii, diabetologii, kardiologii oraz lekarza podstawowej opieki zdrowotnej.

Badanie eGFR jest nie tylko narzędziem diagnostycznym, ale też podstawą do monitorowania postępu choroby nerek, oceny skuteczności leczenia oraz podejmowania decyzji o wdrożeniu terapii nerkozastępczej.

Co warto zapamietać?:

• eGFR (estimated Glomerular Filtration Rate) to kluczowy wskaźnik oceny funkcji nerek, mierzony w ml/min/1,73 m², który pozwala na identyfikację wczesnych stadiów przewlekłej choroby nerek.
• Prawidłowy poziom eGFR wynosi co najmniej 90 ml/min/1,73 m²; wartości poniżej 60 ml/min/1,73 m² przez ponad 3 miesiące wskazują na przewlekłą chorobę nerek.
• Obliczenie eGFR opiera się na stężeniu kreatyniny oraz danych o wieku, płci, rasie i masie ciała pacjenta, z wykorzystaniem wzorów MDRD lub Cockcrofta-Gaulta.
• Regularne monitorowanie eGFR jest kluczowe w ocenie postępu choroby nerek oraz skuteczności leczenia, a także w kwalifikacji do terapii nerkozastępczej.
• Czynniki wpływające na eGFR to masa mięśniowa, stan nawodnienia, wiek, płeć oraz obecność chorób przewlekłych, takich jak cukrzyca i nadciśnienie.